واژه تفسیر در قرآنکلمه تفسیر در قرآن کریم یک بار بیشتر استعمال نشده است و آن در آیه ۳۳ سوره فرقان است، در این نوشتار معانی تفسیر را از زبان مفسران قرآن کریم بررسی میکنیم. ۱ - استعمال کلمه تفسیر در قرآن کریمکلمه تفسیر در قرآن کریم یک بار بیشتر استعمال نشده است و آن در آیه ۳۳ سوره فرقان است که خدای متعال پس از بیان برخی از ایرادهای کافران و پاسخ به آن، می‌فرماید: «و لا یاتونک بمثل الا جئناک بالحق و احسن تفسیرا» ۲ - معانی تفسیرآراء مفسران در بیان معنای «تفسیر» در آیه کریمه مختلف است؛ جمعی آن را به بیان، [۲]
طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۹ ص۳۸۸.
[۳]
به نقل از مجاهد، تفسیر نسفی، ج۲، ص۶۸۴.
[۴]
شریف لاهیجی، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، ج۳، ص۳۳۵.
[۵]
رازی، ابوالفتوح، روض الجنان و روح الجنان، ج۴، ص۷۷.
یا بیان و تفصیل، [۶]
طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، ج۹، ص۳۸۸.
[۷]
فراء بغوی، حسین، معالم التنزیل، ج۳، ص۳۶۸.
یا بیان و کشف، [۹]
آلوسی سید محمود، روح المعانی، ج۱۹، ص۱۶.
(که همه قریب به هم است) معنا کرده‌اند و برخی به ذکر دو معنا برای آن پرداخته‌اند: ۱. «معنا و مؤدی»؛ ۲. «کشف کردن و دلالت» [۱۰]
زمخشری، محمود، الکشاف، ج۳، ص۲۷۹.
[۱۱]
اندلسی، ابوحیان محمد، البحر المحیط، ج۸، ص۱۰۴.
؛ و بعضی با تردید بین بیان و معنا، [۱۲]
شبر، سید عبدالله، تفسیر القرآن الکریم، ص۳۵۰.
یا بیان و معنا و کشف، [۱۳]
بیضاوی، عبدالله، انوار التنزیل و اسرار التاویل، ج۴، ص۲۱۷.
[۱۴]
قمی مشهدی، محمد، کنزالدقایق و بحر الغرائب، ج۹، ص۳۹۴.
از آن گذشته‌اند و برخی نیز واژه تفسیر را در آیه شریفه مترادف با واژه «معانی» دانسته‌اند.۲.۱ - بیان و کشف و تفصیل و دلالتبا توجه به آنچه که از مفسران نقل شد، می‌توان گفت: در بین آنان دو رای در مورد معنای این کلمه وجود دارد: در رای اول که نظر اکثر آنان است، تفسیر در این آیه کریمه، به معنای بیان، کشف، تفصیل، کشف کردن و دلالت می‌باشد و در رای دوم، معنای آن در این آیه «معنا و مؤدی» است و به نظر می‌رسد که رای اول درست است؛ زیرا خواه مقصود از مثل به قرینه آیات قبل، سخنان و ایرادها و بهانه‌هایی باشد که کافران به صورت دلیل در رد نبوت نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اظهار می‌داشتند (برای اطلاع از سخنان کافران در رد نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و پاسخ خدای متعال به آن، که پیش از آیه فوق، در همین سوره آمده است. رجوع شود به آیه ۴ـ۱۰، ۲۰، ۲۱و ۳۲.) و خواه آن را شامل مثلهای دیگری که در غیر این سوره در استبعاد این است که خدای متعال در برابر مثل آنان پاسخی می‌آورد که هم حق است و هم آن حقایق را به بهترین وجه بیان می‌کند. ۲.۲ - معنا و مودیو اما اینکه مقصود از تفسیر، «معنا و مؤدی» باشد؛ گرچه بر اساس استعمال مصدر به معنای وصفی قابل توجیه است، ولی در این آیه کریمه، حمل کلمه تفسیر بر این معنا خلاف ظاهر است؛ زیرا استعمال مصدر به معنای وصفی مجاز است و نیاز به قرینه دارد که در اینجا وجود ندارد؛ به ویژه که استعمال کلمه تفسیر در «معنا و مؤدی» متداول نیست و لذا اکثر قریب به اتفاق لغت دانان چنین معنایی را برای آن ذکر نکرده‌اند (در العین، جمهره، صحاح، مقاییس، مفردات راغب، المصباح المنیر، القاموس المحیط، مجمع البحرین و منتهی الارب، ذکری از آن به میان نیامده و ابن منظور و زبیدی نیز رای صریحی در مورد آن ابراز ننموده‌اند.) . پس تفسیر در این آیه کریمه به معنای بیان است و با توجه به اینکه متعلق آن به شرحی که گذشت، نبوت نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است، می‌توان گفت در قرآن کریم، تفسیر در مورد بیان و آشکار نمودن حقیقت معقول به کار رفته است. و از توصیف کلمه «تفسیرا» به وصف «احسن» دراین آیه کریمه، می‌توان دریافت نمود که معنای تفسیر امری تشکیکی است؛ یعنی از نظر کیفیت بیان متفاوت و دارای مراتب مختلف است. ۳ - عناوین مرتبطتفسیر ۴ - پانویس
۵ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «واژه تفسیر در قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۲/۱۲. |